Skutki zdrowotne
Otyłość stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia, ponieważ przyczynia się do wystąpienia wielu chorób. Rozmiar zagrożenia wynika nie tylko ze stopnia otyłości, lecz zależy także od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Najbardziej niekorzystne jest nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, czyli tzw. wisceralny typ otyłości. Skutkuje on poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, m.in. wzrostem ryzyka wystąpienia zaburzeń i chorób następujących układów:
- krążenia (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca),
- pokarmowego (kamica pęcherzyka żółciowego, insulinooporność, cukrzyca typu 2, hiperlipidemia, nowotwory jelita grubego i odbytnicy),
- płciowego (zespół torbielowatości jajników, upośledzenie płodności, nieprawidłowości płodu, nowotwory piersi i trzonu macicy),
- moczowego (hiperurikemia i dna),
- kostnego (choroba zwyrodnieniowa stawów, bóle krzyża).
Nie bez znaczenia są również częste u osób otyłych powikłania okołooperacyjne oraz konsekwencje psychologiczne związane z obniżeniem odczuwanej jakości życia. Im gorsza jest subiektywna ocena własnego stanu zdrowia u osób otyłych, tym bardziej negatywny wpływ wywiera to na większość sfer funkcjonowania psychospołecznego.
Skutki psychospołeczne
Osoby otyłe, bez względu na wiek, poziom wykształcenia czy sytuację rodzinną, doświadczają podobnych problemów psychologicznych. Należą do nich przede wszystkim:
- wstyd związany z wyglądem – wynika z obiektywnych uwarunkowań, ale również z zaburzonego spostrzegania własnego ciała, które polega na nieadekwatnej ocenie rozmiarów poszczególnych części ciała oraz na odczuciu, że ciało jest groteskowe, nieatrakcyjne, nieproporcjonalne i odstręczające;
- negatywne opinie i oceny innych – ponieważ otyłość nie jest społecznie akceptowana, w kulturze zachodniej funkcjonuje na jej temat wiele stereotypów. Otyli są posądzani przede wszystkim o brak silnej woli i samokontroli oraz dbałości o siebie. Społeczne stereotypy przypisują osobom otyłym takie cechy, jak: bierność, niedojrzałość, brak zdecydowania, bezradność w sytuacjach trudnych, trudności w uzewnętrznianiu uczuć negatywnych – zwłaszcza gniewu. Nawet uczestniczące w badaniach sześciolatki do opisu otyłych rówieśników używają takich pejoratywnych określeń, jak: leniwy, głupi, brzydki, oszust, kłamca. Ową tendencję potwierdzają badania współczesne. Wynika z nich, że dzieci – w porównaniu z dorosłymi – zdecydowanie bardziej negatywnie oceniają wygląd osób otyłych oraz że ocena ta jest bardziej negatywna niż w odniesieniu do osób z fizycznym kalectwem;
- poczucie winy, małej wartości, krzywdy i rozżalenia – wynikają m.in. z faktu, że większość otyłych zmaga się z nadwagą praktycznie przez całe swoje życie, jednak bezskutecznie;
- poczucie bezsilności i braku wpływu na sytuację – skutkują narastającym niepokojem i lękiem, prowadząc często do rozwoju depresji – zwłaszcza u kobiet. Inne, spotykane u otyłych objawy psychopatologiczne, to: neurotyzm, aleksytymia, zaburzenia osobowości;
- zmiany w relacjach z innymi ludźmi – najczęściej jest obserwowane stopniowe wycofywanie się z kontaktów, prowadzące do izolacji społecznej, albo wręcz przeciwnie – zajmowanie w towarzystwie znaczącej pozycji.Ta druga sytuacja może wynikać z kilku powodów. Po pierwsze wielu otyłych – głównie kobiety – charakteryzuje nieustająca gotowość do niesienia pomocy i nieumiejętność odmawiania, co przyczynia się do wzrostu sympatii otoczenia, a samym zainteresowanym daje większe poczucie pewności siebie. Po drugie duża część kontaktów towarzyskich wiąże się z jedzeniem, a jedzenie w bezpiecznej atmosferze, wśród znanych i lubianych osób jest dla otyłych sytuacją przyjemną, wyzwalającą pozytywne emocje i swobodne zachowanie. Po trzecie wiele osób otyłych ma tendencje do pomniejszania rozmiarów własnego ciała oraz wielkości zjadanych posiłków. Przyczynia się to prawdopodobnie do zmniejszenia lęku i niepokoju związanego z wyglądem i jedzeniem. Nadwaga i otyłość wywierają istotny wpływ również na relacje seksualne. Badania dowodzą, że osoby otyłe w rankingu pożądanych partnerów seksualnych zajmują najniższą pozycję – niższą niż osoby z widocznym kalectwem fizycznym;
- obsesyjne myślenie o jedzeniu i kaloriach – wynika z obawy, by nie przytyć albo z nieustannych starań, aby schudnąć. Oba warianty łączą się zazwyczaj z częstym odczuwaniem głodu, powstrzymywaniem się od jedzenia lub uleganiem kolejnej pokusie żywnościowej. 33% odchudzających się przyznaje się do napadów objadania się przynajmniej 2 razy w tygodniu, a 22% – co najmniej raz w tygodniu. Zaabsorbowanie sprawami jedzenia i diety znajduje wyraz we wszystkich sferach funkcjonowania.
Wymienione powyżej problemy dotyczące funkcjonowania osób otyłych znajdują odzwierciedlenie w ich ocenie jakości życia. Jest ona wielowymiarowym konstruktem odnoszącym się do oczekiwań jednostki dotyczących wybranych wymiarów życia. Przejawia się w aspekcie obiektywnym oraz subiektywnym – w formie stanów psychicznych, towarzyszących człowiekowi w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów. Badanie porównujące kobiety otyłe i szczupłe pod względem odczuwanych ograniczeń oraz obserwowalnych wskaźników (np. aktywność domowa, zawodowa) wykazało, że zarówno poziom subiektywnych, jak i obiektywnych ograniczeń był wyższy u kobiet otyłych. Badania szwedzkie pokazały, że osoby z BMI powyżej 30 mają gorszą jakość życia oraz przeżywają większy stres i niepokój niż ludzie chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów czy paraliż czterech kończyn.
Osoby otyłe zapytane, czy zamiast otyłe wolałyby być: głuche, dyslektyczne, diabetyczne czy mieć brzydką skórę, w większości wybierały drugą możliwość. Znaleźli się nawet badani, którzy zamiast otyłości zdecydowaliby się na amputację nogi czy ślepotę. Kobiety z nadwagą i otyłe mają gorsze subiektywne poczucie zdrowia i częściej korzystają z pomocy lekarskiej niż szczupłe. Jest to niezależne od innych wskaźników, takich jak: wiek, wykształcenie, choroby chroniczne.
Zobacz też: Nadmierny apetyt - dlaczego się objadamy?
Osoby z nadwagą odczuwają niższy poziom własnej skuteczności, która wyraża osobiste przekonania jednostki co do własnych kompetencji w poradzeniu sobie z podjętym działaniem. Osoby otyłe mają również większe trudności ze znalezieniem pracy oraz z korzystaniem z ogólnodostępnych urządzeń czy sprzętów (np. fotele, wąskie przejścia).
Większość negatywnych konsekwencji psychologicznych otyłości występuje również u dzieci z nadmierną masą ciała. Badania wykazują, że dzieci otyłe, w porównaniu z dziećmi z wagą w normie, mają wyższy poziom lęku i zewnętrznego umiejscowienia kontroli zdrowia oraz niższe poczucie własnej wartości i skuteczności, a także niższy poziom agresji – wynikający prawdopodobnie z tłumienia gniewu i kierowania go do wewnątrz.
Należy podkreślić, że wymienione powyżej negatywne konsekwencje psychologiczne otyłości nie dotyczą całej populacji ludzi otyłych. Doświadczają ich osoby niezadowolone ze swojego wyglądu, często poszukujące pomocy w redukcji masy ciała i/lub w przywróceniu dobrego samopoczucia psychicznego. Prawdopodobnie istnieje grupa osób otyłych, którym z różnych względów otyłość nie dokucza albo którzy mimo wszystko zachowują dobre samopoczucie psychiczne. Niewykluczone, że jest to możliwe dzięki biologicznie uwarunkowanej skłonności do pozytywnego nastroju, której istnienie postulują badacze David Lyken i Auke Tellegen. Analizując geny bliźniąt oraz innych osób, doszli oni do wniosku, że ludzie rodzą się z tzw. punktem stałym (set point), wyznaczającym poziom zadowolenia z życia. Ich zdaniem, samopoczucie psychiczne, po niewielkich wahaniach, zawsze powraca do tego punktu.
Zobacz też: Czy psychika wpływa na otyłość?
Fragment pochodzi z książki "Między ciałem a umysłem" autorstwa Moniki Bąk-Sosnowskiej (wydawnictwo Impuls, Kraków 2009). Publikacja za zgodą wydawcy. Przypisy dostępne w redakcji.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
